عمارت‌های چشم‌نواز؛ آندره فرانسوی و نیکلای روسی
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | به نظرم بناهای ساخته شده در سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۲۰ زیبا و چشم‌نواز هستند. بارها در دانشگاه تهران، موزه ایران باستان، یا بناهای واقع در باغ ملی مثل ساختمان وزارت امور خارجه با حسرت خیره به جزئیات چشم‌نواز عمارت‌ها شده‌ام و وقاری که در ساخت و ساز آنها وجوددارد. فکر می‌کنم اگر آن سبک معماری در تهران سال‌های اخیر ادامه می‌یافت چه شهر قشنگ‌تری داشتیم.
عجیب آنکه دو معمار اروپایی بانی اکثر آن عمارت‌های زیبا هستند. آندره گدار فرانسوی و نیکلای مارکف روسی. مارکف احتمالا به شکل محترمانه‌ای جاسوس روسیه محسوب می‌شده است. چرا که پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده سن‌پترزبورگ در رشته معماری، دو سال‌در رشته زبان فارسی این دانشگاه تحصیل می‌کند و بعد به ایران اعزام می‌شود و به خدمت بریگاد قزاق‌ها در می‌آید. با رتبه آجودانی.
با وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه، مارکف ترجیح می‌دهد حرفه جاسوسی و قزاقی را کنار بگذارد و در ایران بماند و کار کند. بعد از بیرون آمدن از رسته قزاق‌ها به خدمت دولت در می‌آید. درست در سال۱۳۰۱(۱۹۲۲) او در شهرداری تهران مشغول به کار می‌شود. در سن ۳۸ سالگی. آندره گدار دوسال‌از مارکف بزرگ‌تر بود. او در رسته باستان شناسان فرانسوی خدمت می‌کرد که وظیفه غارت آثار باستانی ایران و ارسالشان به پاریس را بر عهده داشتند.
وقتی در سال۱۳۰۷ یعنی ۱۹۲۸ قرارداد ایران و فرانسه درزمینه کشف آثار باستانی به پایان رسید گدار رسما از سوی دولت فرانسه به دولت ایران تحمیل شد. وچه تحمیل پرسودی!موزه ایران باستان از شاهکارهای گدار است. هنوز هم زیبایی این عمارت روح را جلا می‌دهد. جانمایی و سرپرستی ساخت دانشگاه تهران را نیز گدار انجام داد.
با سماجت او دانشگاه تهران که با نفوذ زمین‌داران و تبانی با علی اکبر خان داور، قرار بود محله بهجت‌آباد و در زمین ناهموار و نسبتا کوچکی ساخته شود، به محله جلالیه که همین منطقه فعلی دانشگاه تهران است منتقل شد. او برای ساخت عمارت‌های دانشگاه تهران چند تن از معماران و نقشه کشان فرانسوی را به تهران دعوت کرد و البته نیکلای مارکف نیز در این پروژه نقش‌آفرینی کرد.
یکی از مهم‌ترین آثار گدار آرامگاه حافظ شیرازی است که با الهام از عمارت‌های کلاه فرنگی باغ‌های ایرانی ساخته شده است. گدار یک فرانسوی بود اما به نظرم روح شرقی بسیار آزادتر و رهاتر در حافظیه وجود دارد تا بنای خشک و سختی که استاد سیحون بر مزار فردوسی بنا کرد. یا کاری که مارکف در بنای مدرسه البرز انجام می‌دهد.
هنرنمایی با آجر خشتی که موجب می‌شود این مصالح مهجور ساختمانی به شالوده اصلی ساختمان‌های دو دهه تهران بدل شوند. مارکف در ساخت زندان قصر و اداره پست هم هنر بزرگ خود را به نمایش گذاشت. زندان قصر در حال حاضر به موزه بدل شده و بد نیست سری به آن بزنید و در معماری عجیبش غوطه بخورید.
گدار که اولین رئیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران هم بود در نهایت در سال۱۳۳۷ ایران را به مقصد وطنش ترک کرد. پس از حدود ۳۱سال‌خدمت در ایران. او در سال۱۳۴۴ مصادف با ۱۹۶۵ میلادی در سن ۸۴سالگی در فرانسه درگذشت. نیکلای مارکف در سال۱۳۳۶در تهران به علت سکته قلبی درگذشت. در سن ۶۳سالگی.
