پایان حزب توده؛ کودتا نه! جاسوسی
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | سال۶۲ تحتالشعاع دستگیری و انهدام و محاکمات حزب توده گذشت، اما قبل از این که ماجرا را مرور کنیم یادمان باشد در همین سال ۶۲ ارتشبد اویسی (فرماندار نظامی تهران در سال ۵۷) و دو همراهش در پاریس ترور شدند، جزایر مجنون به تصرف ایران درآمدند و ابراهیم همت فرمانده لشگر رسولالله در همین عملیات به شهادت رسید.
بیایید حالا به داستان حزب توده برگردیم. حزب توده از مهرماه سال۱۳۲۰ که با تجمیع بقایای گروه ۵۳ نفره تشکیل شد یکی از پربسامدترین نامها در میان احزاب سیاسی ایران بود. در تمام دهه بیست و تا کودتای بیست و هشت مرداد و ماجرای شبکه افسران و اعدام صدها نفر ازآنها در میانه دهه سی. این حزب در بعد از انقلاب دوباره احیا شد و با اتخاذ سیاست همگرایی با رهبری انقلاب حتی تصمیم گرفت که در رفراندوم جمهوری اسلامی جواب بله بدهد.
به نظر میرسید این حزب با هوشیاری خودش را از جریانهای رادیکال جدا کرده و توانسته با شرایط فعالیت یک حزب کمونیست در حکومت جمهوری اسلامی خو بگیرد. در میان مقامات عالیرتبه نظام هم نظر مثبتی به فعالیت آنها بود. به عنوان نمادی برای آزادی اندیشه در جمهوری اسلامی. حتی کیانوری و احسان طبری دو چهره نام آور حزب توده در میزگردهای ایدئولوژیک با چهرههای نظام مواجه و به مناظره پرداختند.
در مقابل آیتالله بهشتی و آیتالله مصباح. آنها حتی در غائله کردستان ضد حزب دموکرات موضع گرفتند. اما در این میان حمله شوروی به افغانستان کار را سخت کرد. موضع شدید ایران ضد شوروی، حزب توده را در وضعیت مبهمی قرار داد. در اتفاق بعدی حمله عراق به ایران و استفاده از سلاحهای روسی تنش بین ایران و شوروی را دو چندان کرد و حزب توده باز هم در موقعیت متزلزلتری قرار گرفت.
در این میان معاون کنسولگری شوروی در ایران شخصی به نام کوزیچکین که جاسوس دستگاه جاسوسی انگلیس ازآب درآمد، اطلاعاتی مشکوک را مبنیبر تلاش حزب توده برای کودتا به طرف انگلیسی منتقل کرد. این خبر از سوی پاکستانیها به ایران رسید. با این حال آیتالله خمینی با سوءظن به این اخبار نگریست و دستور ادامه فعالیت حزب توده را صادر کرد. در این میان اطلاعات سپاه به رفت و آمد یک عضو حزب توده به کنسولگری شوروی در بندر انزلی مشکوک شد.
با دستگیری این فرد که پرتوی نام داشت داستان پیچیدهتر شد. اطلاعات سپاه عقیده داشت که حزب توده جاسوسی موقعیتهای نظامی و جزئیات نیروهای ایرانی را انجام میدهد و روسها این اطلاعات را برای بمبارانها به عراق منتقل میکنند. این ادعا از سوی اطلاعات مستقر در نخستوزیری که زیر نظر خسرو تهرانی و سعید حجاریان اداره میشد رد شد اما در نهایت در ۱۷ بهمن ۱۳۶۱ اطلاعات سپاه با گرفتن چراغ سبز از سوی خوئینیها به منزل سران حزب توده حمله میکند و نورالدین کیانوری، دبیر اول حزب توده و ۴۰ تن از اعضای برجسته این حزب بازداشت شدند.
این بازداشتها نه تنها برای تودهایها بلکه برای نیروهای امنیتی اطلاعات نخستوزیری و حتی هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی هم غافلگیرانه بود. در اردیبهشت ۶۲ هم موج دوم دستگیریها آغاز میشود. دستگیری حدود ۷۰۰ نفر در تهران و شهرستانها و کشف ۸۰ خانه تیمی. سعید حجاریان سی و چند سال پس از این حادثه هنوز عقیده دارد در دستگیری اعضای حزب توده عجله شد و مدارک به اندازه کافی محکم نبودند.
هرچه بود در انتهای این عملیات سرشاخه نظامی حزب توده پیدا شد و همه را شگفتزده کرد و آن کسی نبود جز دریادار افضلی فرمانده خوشنام نیروی دریایی ارتش! فرمانده ۴۲ سالهای که دریانوردی نظامی را در ایتالیا تحصیل کرده بود و در اوایل جنگ با تاکتیکهای خاص نظامی نیروی دریایی عراق را تقریبا فلج ساخته بود.
حزب توده منحل شد. آنها از اتهام کودتا همانگونه که امام حدس میزد تبرئه شدند اما به خاطر جاسوسی به سود بیگانگان متهم شناخته شدند و احکام آنها صادر شد. در انتهای همین سال ناخدا افضلی با ۹ نظامی دیگر به جرم جاسوسی اعدام شدند و بقیه رهبران حزب توده حبسهای طویلالمدت گرفتند. کیانوری که نوه شیخ فضلالله نوری و پسر خاله مادر حسین نصر بود، در سال ۱۳۷۸ و در سن ۸۴ سالگی درگذشت.