حساب و کتاب یک غول خفته
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | بررسی اظهارات رئیس سازمان تامین اجتماعی درباره ارقام نجومی بودجه و بدهی‌ها. مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی به اتفاق محمد شریعتمداری وزیرکار دیروز مهمان نشست هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران بودند که با موضوع کار و اشتغال برگزار شد. در این جلسه هرکدام از سخنرانان از زاویه دید خود به مسائل و مشکلات صندوق‌های بیمه‌ای از جمله سازمان تامین اجتماعی پرداختند اما آنچه بیشتر از بقیه به چشم آمد اظهارات مصطفی سالاری مدیرعامل این سازمان بود.
عدد و رقم‌های نجومی که او از بودجه و بدهی‌های این سازمان اعلام کرد ثابت می‌کند که چقدر تعادل منابع و مصارف این صندوق اهمیت دارد. به گفته او رقم کل بودجه تامین اجتماعی در سال آینده ۱۷۲هزار میلیارد تومان است که تقریبا معادل ۱۴٫۵میلیارد دلار می‌شود و فقط اندکی کمتر از سود سالانه(و نه درآمد) شرکت خودروسازی تویوتاست.
مقایسه این اعداد با ارقام کلان بودجه کشوری هم نشان می‌دهد با چه سازمان غول‌آسایی طرف هستیم که اگر بحران در این صندوق روزی فرا برسد حتما با کمک گرفتن از بودجه کشور هم نمی‌شود آن را جبران کرد. همین حالا بحران در صندوق به مراتب کوچک‌تری مثل بازنشستگی کشوری دولت را به دردسر انداخته و در همین لایحه بودجه سال آینده دولت مجبور شده ۵۰ هزار میلیارد تومان برای تعهدات این صندوق کنار بگذارد. درادامه بخش‌هایی از اظهارات مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی را بررسی می‌کنیم.
* یک: اینطور که خبرگزاری فارس گزارش کرده مصطفی سالاری میزان منابع و مصارف سازمان تامین اجتماعی را در سال‌جاری ۱۳۰هزار میلیارد تومان اعلام کرده که البته پیش‌بینی قبلی ۱۲۶هزار میلیارد تومان بوده. حالا چرا می‌گوییم ۱۳۰هزار میلیارد تومان رقم سنگینی است؟ همین امسال منابع و مصارف قانون بودجه ۳۸۶هزار میلیارد تومان بوده.
یعنی وقتی از تامین اجتماعی حرف می‌زنیم با سازمانی روبه‌رو هستیم که یک سوم کل کشور بودجه دارد. این رقم حدود ۱۱میلیارد دلار است و تقریبا معادل ۲۲۰میلیون بشکه نفت ۵۰ دلاری می‌شود. به عبارت دیگر اگر یک‌سال روزانه ۷۰۰هزار بشکه نفت بفروشیم (احتمالا الان میزان فروش نفت ایران کمتر از این مقدار است و رقم شفاف اعلام نمی‌شود) تازه معادل ۱۳۰هزار میلیارد تومان بودجه سال‌جاری سازمان تامین اجتماعی می‌شود.
برای سال آینده هم مدیرعامل این سازمان از بودجه ۱۷۲ هزار میلیارد تومانی صحبت کرده که رقمی حدود ۱۴٫۵میلیارد دلار می‌شود. بنابراین اگر به همان مثال فرضی بشکه‌های نفت ۵۰دلاری رجوع کنیم معادل ۲۹۰میلیون بشکه نفت باید استخراج کنیم و بفروشیم تا به این رقم برسیم.
* دو: مصطفی سالاری در ادامه از بدهی انباشته سازمان تامین اجتماعی صحبت کرده و گفته این سازمان تا پایان اسفند سال گذشته ۴۳هزار میلیاردتومان و در خردادماه امسال ۴۶هزار میلیارد تومان بدهی داشته که ۳۰هزار میلیارد تومان آن بدهی به بانک‌هاست و ۱۶هزار میلیارد تومان بدهی به مراکز درمانی.
خب این رقم ۴۶هزار میلیارد تومان را در نظر بگیرید و مقایسه کنید با کل رقم پرداختی یارانه‌ها. چندی پیش نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد که دولت ۸۰هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی و کمک معیشتی در سال آینده به خانوارها در نظر گرفته. بنابراین با این رقم ۴۶هزار میلیارد تومان می‌شود هفت ماه کل یارانه نقدی و کمک معیشتی جامعه را پرداخت کرد.
یک مقایسه دیگر هم داشته باشیم با درآمد شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس به عنوان پرفروش‌ترین شرکت ایران. چندی پیش درآمد این شرکت در سال مالی ۹۷ از سوی سازمان مدیریت صنعتی ۵۵٫۵هزار میلیارد تومان گزارش شد. پس بدهی سازمان تامین اجتماعی به بانک‌ها و مراکز درمانی فاصله ناچیزی با درآمد پرفروش‌ترین شرکت ایران در یک‌سال دارد.
* سه: مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در ادامه توضیح داده که ۱۰هزار میلیارد تومان از بدهی به مراکز درمانی پرداخت شده و مابقی هم هفته آینده پرداخت می‌شود چون ۵هزار میلیارد تومان از دولت برای تسویه این بدهی‌ها تسهیلات دریافت شده. سالاری البته به بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی اشاره‌ای نکرده اما این را هم ما اضافه کنیم که در بعضی نقل قول‌ها از مسئولان سازمان تامین اجتماعی، بدهی دولت به این سازمان به بیش از ۲۰۰هزار میلیارد تومان ذکر شده است.
* چهار: حالا چرا سازمان تامین اجتماعی چنین رقم هنگفتی منابع و مصارف دارد و این پول از کجا تامین می‌شود؟ دیروز وزیر کار گفته این صندوق ۳میلیون و ۳۰۰ هزار نفر مستمری بگیر دارد اما دفتر آمار و محاسبات اقتصادی و اجتماعی سازمان تامین اجتماعی قبلا این آمار را بیش از ۳میلیون و ۷۰۰هزار نفر اعلام کرده بود. به هرحال تعداد بیمه‌شدگان اصلی هم بیش از ۱۴میلیون نفر گزارش شده و در مجموع با تعداد بیمه‌شدگان تبعی گفته می‌شود بیش از ۴۰میلیون نفر به نوعی وابسته به این صندوق هستند.
در شرایط عادی در یک صندوق بیمه‌ای با شرایط پایدار، باید به ازای هر نفر مستمری‌بگیر شش نفر حق بیمه بدهند. مصطفی سالاری در جلسه دیروز گفت: « در آذر ماه منابع و مصارف ما با هم تطابق داشته اما در دی ماه حدود ۲۰۰تا ۳۰۰ میلیارد تومان منابع ما بیشتر از مصارف بوده است. بنابراین وضعیت نگران‌کننده‌ای نداریم. ضمن اینکه به بخش خصوصی هم فشار نمی‌آوریم و اتفاقا سهم فروشی هم نکرده‌ایم.» در واقع اگر به تدریج با پیر شدن جمعیت و افزایش تعداد بیکاران، تعداد مستمری بگیرها بیشتر بشود و تعداد کسانی که حق بیمه می‌دهند کمتر، سازمان تامین اجتماعی هم دچار بحرانی مشابه بازنشستگی کشوری می‌شود.
حالا البته می‌توانیم از اظهارات مثبت سالاری اینطور برداشت کنیم که او در جمع فعالان بخش خصوصی که اکثرا منتقد صندوق‌های بیمه اجتماعی هستند، خواسته به نوعی از موضع اقتدار هم صحبت کند وگرنه گزارش‌ها و بحث‌ها در محافل دیگر بیشتر درباره تردید و نگرانی‌ها درباره ناپایداری این صندوق و رسیدن آن در نقطه مرزی برهم خوردن تعادل منابع و مصارف است.
* پنج: در این جلسه شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران از نقش دولت در سازمان تامین اجتماعی انتقاد کرد و این طعنه او اینطور از سوی سالاری پاسخ داده شد که:»کسی اصرار ندارد، بدنه سازمان دولتی بماند و در فضای کسب وکار هرچقدر مشکلات بیشتر شود، مشکلات ما نیز بیشتر می‌شود زیرا فعالان اقتصادی تامین‌کنندگان اصلی منابعی هستند که صرف بازنشستگان می‌شود.»
*** اظهارات شافعی و شریعتمداری
در این نشست غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران گفت:
* مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی از سوی دولت انتخاب می‌شود که این موضوع باعث دخالت مستقیم دولت در این سازمان بوده است. ترکیب هیات امنای سازمان نیز به گونه‌ای است که سهم نمایندگان دولت دو برابر مجموع سهم نمایندگان کارگری و کارفرمایی است که در هیچ کشوری سابقه ندارد.
* باید بیمه‌شدگان نقش اصلی را در این ترکیب داشته باشند و دولت مکلف به حمایت از آن باشد. امروز مشاهده می‌شود که با مشکلات و نااطمینانی‌های بسیاری روبه‌رو هستیم و جنس مشکلات کشور نیز در سطح کلان و سازمان‌ها بسیار شبیه است.
* وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشور به گونه‌ای است که از بحران آن به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش اصلی اقتصاد کشور یاد می‌شود. نرخ بالای بیکاری، سوءاستفاده‌های مالی، عدم وجود استراتژیک مشخص در مدیریت مالی باعث نگرانی‌هایی شده است. در این زمینه می‌توان به بحران سازمان تامین اجتماعی به عنوان بزرگ‌ترین صندوق بیمه‌ای کشور اشاره کرده که پیشی گرفتن مصارف بر منابع، انباشت بدهی‌های دولت به این سازمان و نداشتن نگاه جمع نگر، آینده این صندوق را ناپایدار نشان می‌دهد.
*اعمال سیاست‌های تورم‌زا و شوک‌های اقتصادی یکی از بحران‌های صندوق تامین اجتماعی و بازنشستگی است که ذخایر آن را متاثر کرده و تعداد بیکاران و مستمری بگیران را افزایش داده است.
اینطور که ایرنا گزارش کرده همچنین محمد شریعتمداری وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی هم در این نشست گفته:
* صندوق بیمه بیکاری ۲هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد و با افزایش روزافزون بیکاران مواجه هستیم. نسبت بیکاران به بیمه‌شدگان در حال افزایش است و به دنبال ایجاد کارهای جدید برای آنها هستیم؛ این موضوع نیاز به همکاری جدی کارفرمایان دارد تا در حد ممکن دست به اخراج نزنند.
* با توجه به شرایط جدید بازار کار در جهان و تحولات در نوع فعالیت‌های تولیدی نیازمند این هستیم که در قوانین حاکم بر بازار کار از جمله قانون تامین اجتماعی و قانون کار اصلاحاتی اعمال کنیم. بخش اول شامل اصلاحات اساسی و کلان است که برای آن کارگروه پژوهشی تشکیل شده است. از سوی دیگر قوانین حاضر نیاز به اصلاحات فوری‌تری دارد که برای آن نیز کمیته دائمی در سازمان تامین اجتماعی و وزارتخانه کار وجود دارد.
