تیپولوژی مجرمان پیامکی و کم و کیف پروندههای سایبری
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | آن همه پیامک ثنا برای کلاهبرداری را به خاطر دارید؟ دیروز رسانهها خبر دادند که متهمهای اصلی این پیامکها به دام افتادند. اما بررسیهای هفت صبح نشان میدهد که اولا این خبر مربوط به چهارده ماه پیش بوده و دوما با بازداشت آنها، پرونده سوءاستفاده از ثنا به پایان نرسیده. چرا؟ به این خاطر که تعداد زیادی پرونده فقط با همین اسم ثنا در کشور باز شده که هنوز مجرمان آنها بازداشت نشده.
حالا این را بگذارید کنار سامانههای دیگری مانند v.refahi و همتا که به گفته سخنگوی پلیس فتا پرطرفدارترین اسامی برای قربانی کردن مردم در یک سال و نیم گذشته بودهاند. سرهنگ رامین پاشایی معاون اجتماعی پلیس فتا اطلاعات جالبی درباره جزئیات تیپولوژی این مجرمان، طبقه اقتصادی آنها، سن و سال و هدفی که به خاطر آن کلاهبرداری میکنند به هفت صبح میدهد:
یک: بیشترین کلاهبرداری پیامکی در این سامانهها: ثنا، رفاهی و همتا
در حال حاضر یک سال و نیم است که مجرمان از این ترفند ثنا استفاده میکنند. این سامانه که برای ابلاغ پروندههای قضایی طراحی شده و در این مدت بیشترین میزان سوءاستفاده را داشته است. بعد از آن سامانه v.refah مربوط به هدفمندی یارانهها و بستههای معیشتی و بعد از آن سامانه همتا و رجیستری موبایل قرار دارد که بیشترین میزان وقوع جرم را داشتهاند.
دو: تیپولوژی مجرمان سایبری
مجرمان سایبری نبوغ دارند و الگوریتمهای ریاضی را بلد هستند. برخی از مدارج عالی تحصیلی برخوردار هستند. ما افرادی مثل آن کودک دوازده ساله که ۷۰ میلیون تومان از حساب پدر مادرش را خالی کرده بود داریم که در سنین پایین از این ویژگیها برخوردارند و به بهانهها و یا انگیزههای مختلف وارد این حوزه میشوند.
تیپولوژی مجرمان سایبری به ما این را نشان میدهد که برخلاف جرایم دیگر آنها صورت خشن و هیکل بزرگ ندارند. آنها سنین مختلفی دارند اما اغلب ۱۸ سال به بالا هستند. با این حال ما مجرم ۱۳ ساله هم داشتهایم که راحت کلاهبرداری کرده است.
برخی از آنها نیازی به پول هم ندارند و برای هیجان و قدرتنمایی سراغ کلاهبرداری میروند. یعنی در واقع اگرچه برخی از آنها سابقهدار هستند اما گاهی هم صرفا میخواهند که قلدری خودشان را اثبات کنند. گاهی هم این کار را صرفا برای رسیدن به یک مرحله خاص در بازی انجام دادهاند. مثلا آقا پسری بود که برای ارتقای بازی کال آف دیوتی از پدر بزرگش ۹۰ میلیون تومان کلاهبرداری کرده بود.
بیشتر مجرمان کلاهبرداریهای پیامکی مرد هستند. در حوزه جرایم سایبری زنان بیشتر در اخاذیهایی مانند کانال صیغهیابی و همسریابی دست دارند.
سه: ویژگی پیامکهای کلاهبردارانه
ویژگی دیگر این نوع پیامکها این است که معمولا با تهدید همراه هستند. برای مثال مینویسند که اگر تا ۲۴ ساعت آینده این نرمافزار را نصب نکرده باشید، جریمه خواهید شد. با تسلطی که به روشهای مهندسی اجتماعی دارند از روشهای دیگری هم استفاده میکنند که با روح و روان فرد بازی شود و شما را مجبور به واکنش کنند. برای مثال مینویسند که شما تصادفی کرده و از محل صحنه فرار کردهاید.
چهار: ویژگیهای قربانیان
در مقابل طیف قربانیان متنوعتر است. دکتر، مهندس و افرادی با تحصیلات عالیه هم فریب این پیامکها را خوردهاند. حتی مواردی بوده که کارمندان قوه قضائیه خود در دام همین قسم اقدامات قرار گرفتند.
پنج: تفاوت پروندههای سایبری و غیر سایبری
در جرایم فیزیکال به بافت زمانی و مکانی یکسانی برای مجرم و قربانی نیاز داریم ولی کلاهبرداری سایبری بافت مکانی ندارد. در این دسته از جرایم حتی کلاهبردارانی داشتیم که خارج از کشور حضور داشته و افرادی از ایران را طعمه خود کردهاند.
تعدد شکات برای یک متهم ویژگی دیگر این پروندههاست. ما پروندهای داریم که در آن یک متهم بیش از ۱۰۰۰ نفر شاکی دارد ولی پرونده جرایم غیرسایبری دیگر امکان داشتن این تعداد قربانی را ندارد.
بهترین راه پیشگیری؟
به غیر از آموزشهای اجتماعی درباره اینکه باید هنگام دریافت پیامک به شماره و سرشماره آن دقت کرد یا آموزشهای دیگری که بار را همیشه به دوش قربانیان میاندازد، اقدام دیگری هست که باید از سوی نهادهای حاکمیتی انجام شود. سرهنگ پاشایی این توضیح را دارد: « خوشبختانه بیشتر ثبتنامها در کشور ما غیرحضوری و برای هر کاری سامانهای ایجاد شده است که مزایایی دارد اما تعدد این سامانهها باعث شده که مجرمان فرصتهای بیشتری برای سوءاستفاده پیدا کنند.
تعدد سامانههای دولتی مانند ثنا، وی رفاه، همتا، سامانه برق، پرداخت قبوض و سامانههای پزشکی این فرصت را در اختیار مجرمان میگذارد که از مردم سوءاستفاده کنند. برای مثال الان وقت ثبت نام کتب درسی است و ما شاهد آن هستیم که این دسته پیامکهای جعلی دوباره اوج گرفته. اخیرا همچنین پرونده دیگری در زمینه قبوض برق داشتیم.
همچنین پیش از آن سامانه سماح بود که زائرین در آن ثبت نام میکردند. در واقع زمانی که تلویزیون سامانهای را اعلام میکند این مجرمان خیلی سریع سامانه را درست میکنند و پیامک میفرستند. باید زیرساختی شبیه یک سامانه مادر درست شود که هر کسی میخواهد سامانهای معرفی کند، آنجا فعالیت داشته باشد. تعدد اپلیکیشن و سایتها باعث سردرگمی کاربران میشود.»