شوخی قومیتی از چه زمانی در ایران رایج شد؟
محققان در پژوهشی شوخطبعی قومیتی در ایران را بررسی کردهاند.
به نوشته ایسنا، در این پژوهش که توسط وحید قاسمی، عضو هیئتعلمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان، محمدرضا جوادی یگانه، عضو هیئتعلمی گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران و فاطمه نصر اصفهانی، فارغالتحصیل دکترای جامعهشناسی دانشگاه اصفهان انجام دادهاند، آمده است:«در جامعه ایران به عنوان یک جامعه چند قومیتی، شوخطبعیهای قومیتی بسیار متداول هستند. در دو دهه اخیر، به دنبال وقوع انقلاب اطلاعات و همراه با ایجاد و گسترش فناوریهای ارتباطی، زمینه مساعدی برای تولید و انتقال شوخطبعیهای قومیتی به ویژه در قالب جوکهای قومیتی فراهم آمده است.»
در این پژوهش آمده است:« نخستین و مهمترین یافته تحقیق حاضر که از طریق بررسی و مطالعه دقیق کتب و نشریات قدیمی موجود در حوزه شوخ طبعی به دست آمده، آن است که شوخ طبعی قومیتی به عنوان یکی از زیرمجموعههای مهم فرهنگ خنده در فرهنگ ایرانی از سدههای ابتدایی بعد از اسلام حضور داشته و از این طریق، گروههای اقلیت و ساکنان شهرها و قومیتهای گوناگون دستمایه شوخطبعی و خنده مردم جامعه واقع میشدند.»
« در ادبیات فارسی، چندین قالب ادبی برجسته وجود دارند که بر مبنای شوخطبعی با قومیتها و اقلیتهای قومی- دینی شکل گرفتهاند. این قالبهای ادبی عبارتند از: شهرآشوبها، کارنامهسرایی، شوخطبعی مختلط یا درهم و برهم و شوخطبعی با لهجههای محلی.»
نویسندگان این مقاله معتقدند شوخطبعی قومیتی در ایران تنها منحصر به ادبیات مکتوب و فاخر و محدود به شگردها و صنایع ادبی مورد استفاده شعرا و نویسندگان نیست، بلکه بخش قابل توجهی از شوخطبعیهای قومیتی در خلال نمایشهای سنتی کمیک تولید و عرضه شده است. سیاهبازی، صندوق کابلی یا چهار صندوق نمایشهای کمیکی هستند که در آنها شوخیهای قومیتی رواج داشته است.
پژوهشگران میگویند:« به منظور دستیابی به تاریخچه دقیقتری از شوخطبعیهای قومیتی در ایران، میتوانیم این گونه شوخطبعیها را بر مبنای محتوا یا گروه هدف آنها به چند دسته تقسیم کنیم. نهضت شعوبیه و تحقیر اعراب، تحقیر ترکان، هجو روستائیان و روستازادگان، هجو مردم خراسان و همچنین هجو مردم سایر شهرها از جمله محتوای شوخیهای قومیتی در ایران بوده است.»
این پژوهش در اولین شمارهی دوره بیست و ششم نشریه علمی پژوهشی مطالعات جامعهشناختی دانشگاه تهران منتشر شده است.
۲۳۲۳