دستبوسیهای دردسرساز در فضای سیاسی ایران
سیداحمد علمالهدی، امام جمعه مشهد، احمد جنتی دبیر شورای نگهبان، محمدتقی مصباحیزدی پدر معنوی جبهه پایداری، حسن روحانی رئیسجمهوری و سیدمحمدعلی موسویجزایری امام جمعه اهواز روحانیونی هستند که دستبوسی از آنان در سالهای اخیر حاشیهساز و با واکنش منفی مواجه شده است.
سفر آیتالله موسویجزایری، امام جمعه اهواز و نماینده ولیفقیه در خوزستان به انگلیس بیحاشیه نبود، اما بازگشت ایشان هم جنجالآفرین شد. فیلمی از لحظه ورود او به کشور وجود دارد که در سالن فرودگاه عدهای از طلاب به ترتیب جلو میروند و دست امام جمعه اهواز را میبوسند.
انتشار این فیلم، انتقادها به علت سفر موسویجزایری به انگلیس را که گفته میشد درمانی است، به حاشیه برد و «دستبوسی» را به موضوع داغ فضای مجازی تبدیل کرد. مخالفان بیشتر از موافقان هستند و این فرهنگ را مذمت میکنند. آنان دستبوسی را نشانه تملق و برای حفظ موقعیت سیاسی یا اجتماعی میدانند. این در حالی است که احتمال دارد این طلاب شاگردان امام جمعه اهواز باشند و دست استاد را میبوسند.
با این که احترام به روحانیت، سیادت یا مقام استادی انگیزه دستبوسی از برخی روحانیون است، اما زمانی که فرد روحانی سمت و جایگاهی هم در حکومت دارد، ممکن است انگیزهها مخلوط شود و تملق جانشین احترام و قدرشناسی شود.
دستبوسی از دیرباز در فرهنگ ایرانیان وجود داشته اما هیچگاه مورد تأیید نبوده است. دستبوسی دکتر محمد مصدق از ثریا، همسر محمدرضا شاه یکی از مواردی است که هم آن زمان مورد نکوهش قرار گرفت و هم امروز مخالفان مصدق از آن برای نقد به سیوپنجمین نخستوزیر ایران استفاده میکنند.
در اثنای مبارزات مردم علیه رژیم شاه، دستبوسی مقامات سیاسی مذموم شمرده میشد و با پیروزی انقلاب به نظر میرسید این رفتار در مقابل مقامات منسوخ شود؛ اما همچنان نشانههایی از آن وجود داشت. روایتی از دستبوسی امام خمینی از سوی انقلابیون هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد وجود دارد که آیتالله طالقانی از این رفتار گلایه کرده است: «وقتی در روز دوازهم بهمن ماه ۱۳۵۷ امام خمینی وارد ایران شد، همه برای دستبوسی پیش امام رفتند به جز آیتالله طالقانی. وقتی از ایشان علت این کار را جویا شدند گفت: من فکر میکردم ما برای پایان دادن به این دستبوسیها انقلاب کردهایم.»
همان میزان که بوسیدن دست اساتید و بزرگترها و پیشکسوتان علم و هنر و فرهنگ به نشانه احترام، کاری پسندیده و ارزشگذاری به جایگاه علم و هنر است، بوسیدن دست مقامات و چهرههای سیاسی، مذموم و از روی تملق ارزیابی میشود؛ فرهنگ ناپسندی که همچنان در میان اطرافیان چهرهها وجود دارد.
کسانی که دوران رهبری امام خمینی را دیدهاند، حیاط کوچک منزل امام و همچنین حسینیه جماران را به خاطر دارند که مردم با توجه به علاقه خود و نگاه به جایگاه دینی حضرت امام، تلاش میکردند خود را به دست او برسند و به نوعی برایشان ارزش دست سادات و اولاد پیامبر و رهبری دینی را داشت.
اگر بوسیدن دست امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب با وجود همه انتقادها، با نگاهی به جایگاه دینی ولایت فقیه، به نوعی توجیهپذیر بوده، اما دیگر دستبوسیها به نظر میرسد با دور شدن از فضای سالهای اولیه انقلاب، قدری بیشتر و ضمنا متملقانهتر هم شدهاند؛ دستبوسیهایی که به مدد شبکههای اجتماعی و فضای مجازی، بازتاب گسترده مییابند و بشدت مورد انتقاد قرار میگیرند.
مخالفان مرحوم آیتالله هاشمیرفسنجانی مدعیاند دستبوسی از مقامات اجرایی از دوره ریاستجمهوری او نهادینه شده است. برخی تصاویر هم وجود دارد که نشان میدهد افراد مختلف در حال بوسیدن دست آن مرحوم هستند. اما هاشمی رفسنجانی در سال پایانی عمر در مراسمی نسبت به فرهنگ دستبوسی در کشور انتقاد و آن را مذمت کرده بود.
هاشمیرفسنجانی در مراسم اختتامیه بیستویکمین دوره مسابقات قرآن و عترت و نخستین جشنواره شیخ طبرسی با بیان اینکه «ملائکه به احترام آدم و برای خدا و بعد از فهمیدن علم آدم به او سجده کردند و این سجده برای خدا بود» گفته بود: «من برای دستبوسیها این حق را برای خودم نمیدانم، بقیه خودشان میدانند. چون این کار اگر تملق باشد و باعث غرور شود گناه بزرگی است و خداوند به ما اجازه نداده است.» بهعلاوه هاشمی رفسنجانی در یکی از مراسمهای سالهای پایانی عمر خود وقتی حجتالاسلام سیدمحمود دعایی تلاش داشت دست او را ببوسد مانع از این عمل دعایی شد.
بر اساس روایتی که سایت فردا به نقل از یکی از شاگردان آیتالله جوادی آملی منتشر کرده، این مرجع تقلید در دیدار جمعی از محققین با ایشان در واکنش به اصرار یکی از طلبهها که میخواست دست او را ببوسد با لحنی ناصحانه گفته: «نه دست کسی را ببوسید و نه بگذارید دستتان را ببوسند.»
سال ۹۵ نیز تصویری از این استاد حوزه علمیه قم در رسانهها منتشر شد که در جریان عمامهگذاری طلاب توسط آیتالله جوادیآملی هنگامی که یکی از طلاب قصد داشت دست این مرجع تقلید شیعیان را ببوسد وی اجازه چنین کاری را نداد و مانعش شد.
حجتالاسلام والمسلمین سروش محلاتی نیز چندی پیش در مراسم سالگرد هفتم تیر گفته بود: شهید بهشتی در آن زمان نه دستبوسی کسی را میکرد و نه اجازه میداد کسی دستبوسی او را کند و این را به فرزندان خود نیز توصیه کرده است. اما حالا دستبوسی که رواج دارد پابوسی هم به آن اضافه شده است.
وی به دیدگاه شهید بهشتی درباره روحانیت و رابطه آنها با مردم اشاره و تصریح کرد: شهید بهشتی خیلی دل خوشی از کلمه روحانی نداشت و میفرمود همه باید کمک کنند تا رابطه روحانی و مردم از رابطه ذلت، مریدی و مرادی و منحرف خارج و به رابطه عالم و متعلم تبدیل شود چرا که ما انقلاب کردیم که این رابطهها را تصحیح کنیم.
محمدتقی فاضلمیبدی درباره دستبوسیهای جنجالبرانگیز سیاسیون از علما میگوید: اگر دستبوسی در جهت ابراز عاطفه و احساس باشد، مانند وقتیکه پسر یا دختری دست پدر و مادرش را میبوسد اشکالی ندارد و در عرف ما وجود دارد.
او همچنین اضافه میکند: یکی از اتفاقات زشتی که در زمان شاه میافتاد، دستبوسی از او بود. به نظرم این دستبوسی در جهت احترام و ابراز احساسات نبود و برای چاپلوسی بود.
این عضو مجمع مدرسین حوزه علمیه قم تأکید میکند: اگر دستبوسی در جهت بیان احترام باشد، به لحاظ عرفی اشکالی ندارد و متداول است، اما در قاموس و ادبیات سیاسی ما، دستبوسی مقامات سیاسی کار درستی نیست و نشان از تملق است.
منبع: خبرگزاری ایرنا